Janis Ksenakis (1922‒2001) bio je veoma kompleksna i svestrana ličnost i kao takav je ostavio velikog traga u više oblasti svog djelovanja – kao kompozitor, arhitekta, matematičar, dakle kao naučnik uopšte. Naime, danas nikakvu novinu ne predstavlja činjenica da se jedan umjetnik pored stvaranja bavi naukom ili drugim oblastima (sjetimo se, na primjer, ruskog kompozitora Borodina, koji je bio i hemičar i ljekar). Međutim, ono u čemu je Ksenakis napravio korak unaprijed upravo je primjena tehnika iz nauke u umjetnost i obrnuto.
Sve je počelo još u njegovoj mladosti. Kao dijete nije imao ozbiljnije muzičke poduke, a prvi dodir sa klavirom imao je tek kada se pripremao za upis na Politehnički fakultet u Atini. Tokom studija je bio veoma aktivan kao učesnik u antinacistikim protestima, “politički vođa” Organizacije mladih revolucionara, da bi se potom borio u civilnom ratu gdje je zadobio teške povrede i izgubio oko. Osudili su ga na smrt, te je isplanirao da pobjegne u Ameriku preko Pariza, ali put ga je naveo da u Parizu i ostane. Pariz je zapravo i bio prelomna tačka u njegovoj karijeri. Tamo je upoznao cjenjenog i priznatog arhitektu Korbizjea, i bez ikakvog prethodnog praktičnog iskustva se zaposlio u njegovom studiju kao asistent.
Već po dolasku u Pariz Ksenakis je izjavio: “Osjećao sam se kao da imam misiju. Morao sam učiniti nešto važno da bih dobio pravo da živim. A to nije bilo samo pitanje muzike, bilo je to nešto mnogo značajnije”. Upravo je u Korbizjeovom studiju Ksenakis mogao da iskaže svoju kreativnost i svestranost. Učestvovao je nekoliko projekata od kojih su najpoznatiji manastir La Turet i Filipsov paviljon namjenjen za Svjetsku izložbu u Briselu.
Pročitajte: Umetnost za medalju! Olimpijsku!
Naime, način na koji će primjeniti grafičke skice za projekte na komponovanje muzike je izuzetno kompleksan, i zahtjeva prilično razumjevanje obje oblasti. Prvi primjer primjene arhitektonskog principa u muzici je orkestarsko djelo Metastaze iz 1953/54 godine koje je komponovao dok je radio projekat za manastir. U Metastazama on prvi put koristi fizičke vektore umjesto nota, i označava ih dh i dt kao oznake za varijaciju visine i vremena. Potom primjenjuje metod modulora, sistem skala i proporcija iz arhitekture koji je izumio Korbizje, da bi kreirao vezu između vremena i zvuka.
Ipak, najznačajniji arhitektonski projekat za Ksenakisa bio je Filipsov paviljon, projektovan za svjetsku izložbu u Briselu, 1958. zamišljen kao sinteza u kojoj će svjetlo, boja, imaginacija i zvuk biti sjedinjeni.
Takodje, izuzetno su zanimljivi orkestarsko djelo Pitoprakta gdje je Ksenakis zamišljao orkestar kao gas, a instrumente kao njegove molekule, ili djelo Herma gdje je u procesu komponovanja primjenjivao Bulovu algebru.
Summa summarum, o Ksenakisovim djelima se može još mnogo govoriti i istraživati. Činjenica da je on obilježava početak jedne moderne evolucije u umjetnosti I nauci. Ovo kratko upoznavanje sa Ksenakisovim stvaralaštvom završiću njegovim odgovorom na pitanje zašto stvara muziku:
“Ne znam. To dolazi iznutra. Toliko dugo godina pišem muziku i još uvijek ne znam. Počeo sam da pišem muziku jako kasno, kada sam imao preko 20. godina i imao sam dobru. motivaciju. Ali pokušao sam da uradim nešto drugo takođe, jer drugačije ne postojim.”
