Dragi čitaoci, pred vama je poslednji u nizu tekstova iz serije tekstova „Lepote Srbije koje morate videti“. Prethodni tekst možete pročitati na linku.
Kraški predeo Istočne Srbije, bogat geomorfološkim oblicima privlači pažnju kako domaćih, tako i stranih geologa, naučnika, avanturista i ljubitelja prirode.
Prerasti na vratni
Nedaleko od Negotina, na putu ka Brzoj Palanci u kanjonsko-klisurastoj dolini reke Vratne, nalaze prirodni kameni mostovi ili prerasti.
Spuštajući se sa istočne strane planine Veliki Greben, dužine do 30 kilometara, reka Vratna pravi kompozitnu dolinu koja je godine 1957. stavljena pod zaštitu države kao prirodno dobro izuzetnog značaja. Na njenom toku dužine 30 km nalaze se tri kapije: Suva, Velika i Malaprerast.
Različitih dimenzija i jedinstvenog okruženja, izuzetne po visini svoda nekadašnje pećinske tavanice, preresti su poznate i u svetu.
Prerasti u Srbiji
Otkrivene početkom XIX veka, a detaljno istražene od strane Jovana Cvijića, prerasti su proglašene za spomenik prirode I kategorije zaštite.
Prva u nizu jeste Suva prerast koja je dobila ime zbog letnjeg isušivanja toka reke na 50 m uzvodno od prerasti. Reka više puta ponovo izvire i vraća se u vidu vrela, da bi nakon ove kapije, nastavila svoj tok. Iako nešto udaljenija, ističe se nenarušenim prirodnim ambijentom, koga krasi 20 m visok i 15 m širok kameni most, širine svoda do 34 m.
U blizini Suve prerasti, otkrivene su tri do sada neistražene pećine, jedinstvene po dužini hodnika i kanala, kao i po jezercetu u samoj unutrašnjosti jedne od njih.
Na oko tri kilometra nizvodno od Suve, nalazi se Velika prerast. Karakteristična po brojnim pukotinama, na tavanici i zidovima proporcija do 45 m dužine, 26 m visine i od 22 do 33 m širine.
Udaljena oko 100 m od Velike, nalazi se Mala prerast. Iako nosi epitet mala, ima najveće dimenzije i to: visinu 34 m, širinu 33 m i debljinu svoda od 15 m. Nalazi se na kraju kanjonske doline reke Vratne, u neposrednoj blizini istoimenog manastira.
Mokranjčevi dani
Negotinski Dom kulture „Stevan Mokranjac“ je 2006. godine povodom tradicionalne manifestacije „Mokranjčevi dani“, iskoristio prirodni ambijent između Male i Velike prerasti. Tada je predeo odjekivao tonovima programa „Planeta, koncertna dvorana“.
Iako je u narednim godinama je bilo očekivano da se tako nešto ponovi, do toga nije došlo.
Pod zaštitom države je i manastir Vratna na kraju toka reke, koji datira iz XIV veka.
Sagrađen u čast kralja Milutina Nemanjića, više puta rušen i obnovljan, danas je ženski manastir posvećen Vaznesenju Gospodnjem u čijem sklopu se nalaze i dva konaka.
