Prošlo je godinu dana od odlaska Gintera Grasa, jednog od najznačajnijih književnika dvadesetog veka i ličnosti koja je u istorijskoj ravni bila vredan svedok svog doba. Taj period svakako nije dovoljan da nakon smrti kritika značajnije promeni svoj sud o njegovoj sveopštoj pojavi, ali je početak novog sagledavanja lika i dela svakako na pomolu.
U slučaju Gintera Grasa, to nije ništa novo, ali su valjda i najveći skeptici nakon 1999. godine i toliko čekane Nobelove nagrade, pedeset godina od objavljivanja romana, zaključili da je kontroverza koja prati pisca time zaključena. Već narednih godina Ginter Gras ponovo dolazi u centar pažnje priznavanjem da je bio član ozloglašenih SS divizija, kad se jedan deo javnosti ustremio ka tome da mu se Nobelova nagrada oduzme i preispita moralna vrednost celokupnog dela.
Nakon njegovog odlaska sve priče su na neki način oživele, međutim i protivnici i pobornici Grasovog dela odali su poštu jednom od najznačajnijih pisaca minulog veka.
Ponovo je u centar pažne tumačenja književne javnosti došla Gdanjska trilogija (Limeni doboš, Mačka i miš, Pseće godine), a pre svega prvi i verovatni najznačajniji roman Gintera Grasa Limeni doboš.
Srpska književna publika imala je tu sreću da se samo godinu dana pre piščeve smrti objavi novo izdanje ovog romana (Laguna, 2014) u prevodu Olge Trebičnik.
Ovaj roman svakako predstavlja najznačajniji posleratni izraz nemačke intelektualne elite. U generaciji sa ogromnim teretom bliske istorije i nasleđem nacizma, Ginter Gras se na svojevrstan način izdvojio već Limenim dobošem, delom u kom je kritika nacističke ideologije predstavljena kroz priču od trogodišnejm dečaku Oskaru Maceratu i zapravo kroz njegovu odluku da nakon treće godine ne raste i da svet posmatra iz te perspective, koja se daje na više nivoa. U toj slici koja se gradi u očima dečaka vidimo sliku Gdanjska, uspon i pad nacističke ideologije, društva, njegovog zdravlja I moralne svesti.
Pročitajte: Knut Hamsum – Plodovi zemlje
Različita su čitanja ovog romana kroz čitav dvadeseti vek. Prvo značajnije čitanje romana od njegovog objavljivanja 1959. jeste u kontekstu nastanka pop kulture, gde se okvir sa dečakom stavljao u prvi plan tumačenja.
“Svijet odraslih lišen je logike i smisla. Promatran iz žabljega rakursa djeteta koje je odbilo odrasti, on je nakazan, izobličen i groteskan. Perspektiva Oskara Macerata je, ali doista, nalik kadrovima iz Alana Forda. Totalnim moralnim relativizmom, koji je svakako morao skandalizirati prve čitatelje romana, a pogotovu one koji su živo i aktivno pribivali socijalnome ceremonijalu u doba nacizma, Ginter Gras zapravo je provodio temeljito moralno pročišćenje”, navodi Miljenko Jergović u svom osvrtu na roman osamdesetih godina prošlog veka.
Naredna čitanja već su krajem veka pažnju prebacili na samu kritiku nacizma i taj sloj romana. Takvo čitanje, a u Grasovom slučaju i učitavanje u svest čitalaca probudilo je već pomenute političke kontroverze I uopšte političku pozadinu dela. Nacistička scenografija u pozadini priče ponovo je postala značajna unutar novih društveno političkih previranja s kraja veka.
Ipak naredna tumačenja ovog romana išli su u smeru samog stilskog oblikovanja romana i motivskog bogatstva koje Ginter Gras niže. Motiv samog limenog doboša i pitanje naslova i međunaslova novi su centtri pažnje istraživača. Sama književna vrednost romana “Limeni doboš” ogleda se u sklopu svih pobrojanih činjenica i ona je neosporno jedino što ostaje da svedoči o delu velikog nemačkog pisca.
Autor Dejan Vojvodić
