Izložba Ruska avangarda u Beogradu otvorena je za zainteresovane od 24. decembra 2015. do 28. februara 2016. godine u Muzeju istorije Jugoslavije. Ukupno 117 radova poznatih umjetnika izloženo je u nekoliko sala, koje prate logiku razvoja ruske avangarde. Važno je imati na umu da avangarda nije jedinstven pravac, već širok prostor za različite eksperimente u umjetnosti. Na izložbi su predstavljeni radovi preko pedeset umjetnika koji obuhvataju većinu pravaca ruske avangarde: futurizam, suprematizam, konstruktivizam i funkcionalizam.
Nad izloženim „ikonama“ ruske avangarde nije se nadvio crni oblak, nego crni kvadrat. Naime, predstavljenu kolekciju spojila je stogodišnjica od izlaganja čuvenog Crnog kvadrata na bijeloj podloziKazimira Maljeviča (1915). Iako ovo djelo nije izloženo u Beogradu, njegov duh raskida sa tradicijom i stvaranja početne energije novog, bespredmetnog svijeta, itekako je prisutan i uočljiv kroz veliki broj predstavljenih radova. Crni kvadrat se prvi put pojavljuje 1913. godine u skicama za kostim i scenografiju prve kubofuturističke opere Pobjeda nad suncem. Autor insistira na nepostojanju predmetnosti i poziva na preispitivanje pozicije slikara i umjetnika u svijetu.
U prvoj sali prikazane su različite forme umjetnosti, odnosno novi tokovi i umjetnička stremljenja. Treba pomenuti Vasilija Kandinskog, čije neodricanje od sadržajnosti i isticanje iste još uvijek nije potpuno avangardno „okrenuto“, ali stremi ka tome. Ostali radovi iz prve sale odaju utiske iscrpljene iz futurizma i kubizma, „šapućući“ posjetiocima težnje umjetnika za prevrednovanjem svog statusa i stvaranjem novog društva. Naročito zanimljiv jeste rad Aleksandra ArhipenkaDve žene (1920) iz Narodnog muzeja u Beogradu, odnosno kolekcije Ljubomira Micića. Ovo djelo predstavlja početak kubističkog kolaža. Sama činjenica da je rađeno na vratima otkriva smjelost u poigravanju fakturom i naglašava problematizaciju medijuma slikarstva. Dakle, u pitanju je jedno od djela koja označavaju početak multidisciplinarnosti i uopšte modernih koncepata u umjetnosti.
Pozicija žene u ruskoj avangardnoj umjetnosti otkriva ravnopravnost u djelovanju i stvaranju sa muškarcima. U izložbenom salonu su se našli i radovi „amazonki“ ruske avangarde: Olge Rozanove, Aleksandre Ester i Ljubov Popove. U drugoj sali, prikazani su radovi u kojima je lomljenje forme dostiglo vrhunac. U tom smislu, zanimljiv je TatljinovPortret K. S. Maljeviča iz 1912–1913. godine, odnosno iz vremena dok su ova dva umjetnika još bili dobri prijatelji. Vladimir Tatljin je začetnik neproduktivističkog konstruktivizma. Njegove ideje o završetku medijuma slike i „ulaska u život“, pri čemu umjetnik postaje proizvođač i radnik, Maljeviču nisu odgovarale. U jednom trenutku došlo je i do fizičkog sukoba između ova dva autora.
Pored slika i grafika, izloženi su i zanimljivi keramički radovi. Geometrijska apstrakcija Maljevičevog Tanjira sa suprematističkom kompozicijom (1923) otkriva kombinacije koje se dobijaju raspadanjem crnog kvadrata, pri čemu se svakako insistira na bespredmetnosti. Mjesto pokraj ovog djela zauzeo je čajnik sa poklopcem Beli (model iz 1923) istog autora, ali i tacna Mihaila Adamoviča, sa porukom Proleteri svih zemalja, ujedinite se! (1923).
Osvježenje kolekcije su i skice kostima za razne predstave i filmove Sergeja Ejzenštejna, Isaka Rabinoviča, Aleksandra Vesnina, Aleksandre Ester i drugih autora. Treća sala je posvećena rađanju konstruktivizma, kao umjetnosti koja nije išla koracima apstrakcije, već je bila povezana sa proizvodnjom namještaja, tkanine i kostima. Jedan od začetnika jeste El Lisicki, čiji rad Fotogram (1920–1930) predstavlja eksperiment sa hartijom, bojama i svjetlošću na foto-papiru. Uzimajući u obzir da su konstruktivisti maštali o „gradu budućnosti“, u prostoriji se nalazi i arhitektonska fantazija na tu temu. Djelo Projekat prvog solitera kod Nikitskih kapija (1924–1925) El Lisickog je pravi primjer takvih tendencija.
Pročitajte: Akile Bontio Oliva – Veliki vrač avangarde
Poslednja sala je rezervisana za kraj avangarde, odnosno djela nastala tridesetih godina XX vijeka. Odgovor na pitanje zašto je avangarda doživjela krah u tom periodu svakako ne može biti jednoznačan. Sudbinu avangardnih pokreta je, u ogromnoj mjeri, diktirala vlast u Rusiji, koja je naručivala isključivo djela socrealističke umjetnosti. Trebalo bi obratiti pažnju na rad Tatjane Glebove i Alise PoretPresek kuće (1931). Interesantna je činjenica da su slikarke živjele u istoj kući i zajedno radile na djelu. Međutim, u procesu nastanka Presjeka, autorke su se posvađale i platno podijelile na dva dijela, pri čemu se jedan dio izgubio i još uvijek nije pronađen.
Tendencije vezane za apstraktnu umjetnost nestaju dvadesetih godina prošlog vijeka, što nije pojava samo u Rusiji. Potvrda toga su slike Aleksandra Arhipenka Akt i Studija figure (1919–1921). On je poslije Revolucije živio u Parizu, ne imajući nikakvu vezu sa socrealizmom. U tom periodu, autor se vraća figurativnom slikarstvu.
Na izložbi je prikazano i nekoliko ilustracija za knjige koje su umjetnici rukom oslikavali i crtali. Prezentovana je i nekolicina primjeraka časopisa ZenitLjubomira Micića, osnivača istoimenog avangardnog pokreta kod nas, koji je 1924. godine prvi put u Beogradu predstavio javnosti djela ruske avangarde na Prvoj Zenitovoj međunarodnoj izložbi nove umetnosti.
