Pećina predstavlja podzemnu prostoriju u Zemljinoj kori, nastalu prirodnim procesima. Pećine nastale u krasu su oblikovane hemijskim i mehaničkim delovanjem vode. Osim u tim stenama pećine nastaju i u naslagama gipsa, soli, magmatskim stenama, konglomeratima, brečama pa čak i ledu. Osnovni delovi pećina su ulaz, kanal i dvorana. Kanal je izduženi otvor, a dvorana je prostranija šupljina najčešće nastala širenjem podzemnih kanala. Istraživanjem pećina se bavi speleologija, a istraživači pećina su speleolozi. Autori rubrike ispričaće Vam priču o pet pećina. Četvrta priča je o podzemnom muzeju paleolita – Risovači.
Pećina Risovača
U zatalasanoj Šumadiji , na ulazu u Aranđelovac, iz pravca Topole, sa desne strane rečice Kubršnice, nalazi se brdo Risovača sa istoimenom pećinom, među naučnicima poznatom pod nazivom „Podzemni muzej paleolita“.
Predstavlja stanište čoveka iz ledenog doba i jedno od najpoznatijih nalazišta paleolita u Evropi. Kao prirodan objekat prava je retkost ne samo za nauku nego i za posetioce koji žele da saznaju nešto o čovekovoj prošlosti.
Meštanima je pećina bila poznata i pre 1937/1938. godine kada je počeo rad kamenoloma, ali su postojala samo dva uzana ulaza u podzemnu prostoriju. Pećina Risovača otkrivena je slučajno, 1953. godine, rušenjem 20 metara ulaznog dela, istraživanjima je upravljao Branko Gavel. Speleološkim istraživanjima pećine, započetim 1975. godine, rukovodio je dr Radenko Lazarević i tom prilikom otkriveni su fosili pećinskih životinja.
Otkopana je pećina u dužini od 190 metara sa dvoranama od korala raznih oblika i boja i sa predmetima i ukrasima kojima se služio pračovek. Zbog prirodne vrednosti, kao i velikog arheološkog i paleontološkog značaja, pećina je 1983. proglašena kulturnim dobrom od velikog značaja, a 1995. sa okolnim prostorom (oko 13 hektara) stavljena je pod zaštitu kao spomenik prirode I kategorije. S obzirom na arheološki značaj, paleontološko bogatstvo, dimenzije prostora i znatne prirodne vrednosti, Risovačka pećina je uredjena za turističke posete i otvorena 19. septembra 1987. godine.
U pećini su pronađeni dokazi upotrebe vatre, a oko ognjišta nadjeno je i oruđe od različitih materijala. Otkrivene kamene i koštane alatke potvrđuju da je Risovačka pećina u srednjem razdoblju starijeg kamenog doba bila stanište neandertalskih lovaca. Ostaci ljudskih skeleta nisu otkriveni s obzirom da se pećina nalazila u okviru starog kamenoloma te je, pri eksploataciji kamena, došlo do uništenja ulaznog dela pećine sa svakako najbogatijim kulturnim slojevima.
Međutim, u njoj se danas nalaze rekonstrukcije pračoveka, praistorijskog lovca tipa neandertalca, urađene u prirodnoj veličini, figure koje predstavljaju porodicu okupljenu oko vatre, čiji se članovi bave uobičajenim poslovima u to vreme. Jedan čovek se vraća iz lova, drugi glača kamen i izrađuje neko oruđe, a žena donosi drva za ognjište.
Tragovi životinja potiču iz poslednjeg, četvrtog ledenog doba i njihova starost se procenjuje na oko 100.000 godina. U tom periodu desile su se velike klimatske promene usled kojih je došlo do migracije životinjskih stada iz ledom pokrivene srednje Evrope ka južnoj Evropi i dalje, ka severnoj Africi. U to vreme teritoriju današnje Srbije naseljavaju faunske zajednice azijskih stepa koje su se kretale iz Panonske nizije u unutrašnjost Srbije.
Kosti životinja koje su otkrivene u Risovačkoj pećini pretežno pripadaju stepskim toplodobnim životinjama, a samo tri životinje su izraziti predstavnici hladne klime – bizon, mamut i runasti nosorog. Najzastupljenijia životinjska vrsta je pećinski medved, na koga otpada 2/3 ukupne količine kostiju otkrivenih u Risovačkoj pećini. Pored pećinskog medveda, od zveri su zastupljeni i pećinska hijena, dok su pećinski lav i lisica prezentovani sa manjim brojem koštanih ostataka. Ovde su otkrivene i druge vrste sisara iz ledenog doba – jazavac, divlja svinja, zec, runasti nosorog, mamut itd., sa manjim brojem osteoloških ostataka. Tako su duž glavnog pećinskog kanala postavljene figure pećinskog medveda i pećinskog lava.
Pećina Risovača dugačka je 135 metara, a sa bočnim kanalima gotovo 190 metara. Najbolje jearheološko-paleontološko-speleološki istražena od svih pećina u Srbiji i, budući da su u njoj pronađeni listoliki nož, šiljak, koštani bodež i glačalo, smatra se da je jedna od pet pećina na Balkanu gde je živeo pračovek nenadertalac kao lovac.
Bodež koji je pronađen u Risovačkoj pećini predstavlja unikatni primerak u inventaru, kako po obliku tako i po načinu izrade. Treba naglasiti da je arheološki materijal otkriven u pećini po prvi put u arheološkoj nauci utvrdio postojanje praistorijskih kultura na područjima južno od linije Sava-Dunav. Na osnovu oblika tog koštanog i kamenog oruđa zaključujemo da je tu živeo čovek neandertalskog tipa koji se bavio lovom kao svojim osnovnim zanimanjem i da je to bilo sasvim svesno, inteligentno biće, koje je pravilo oruđe sa određenom svrhom.
Čovek dalekog ledenog doba je dolazio do svih pronalazaka direktnim posmatranjem prirode, dakle, mogao je da utvrdi vezu između uzroka i posledice, tako da je za sva oruđa koja je izrađivao upotrebljavao inteligenciju, imajući svest o tome da li mu ono može obezbediti sopstvenu egzistenciju, kao i preživljavanje njegove vrste u celini.
U pećini Risovači pronađen je i poludragi kamen mermerni oniks, nastao radom mineralnih voda koje su ovuda proticale. Pre 110 hiljada godina kada su stvarale pećinu bile su hladne, kasnije su usledile tople vode koje su se taložile i bile u fizičko-hemijskim procesima iz koga je nastao ovaj kamen. Danas su te vode poznate pod nazivom „Knjaz Miloš“. U pećini ima i aragonita, kamena koji se retko nalazi u prirodi. Njegova karakteristika je da grupiše kristale u suprotnosti od sile gravitacije.
Dužina svih kanala pećine je 159 metara. Počev od ulaza, nižu se Arheološki kanal, Kanal faune ledenog doba, Optimistička dvorana, Kaskadni kanal, Ćilibarska soba i Dvorana risovačkog čoveka. Trakasti mermerni oniks, pećinski nakit, stalaktiti, stubovi, korali, globuliti u snežno belim, crvenkastim i smeđim tonovima, su deo lepote Risovačke pećine.
Pećina je poslednji put uređena 2009. godine, kada je dobila dekorativno osvetljenje. Zanimljivo je da je zbog edukacije najmlađih gostiju u samoj pećini postavljen aparat za kalcifikaciju, koji pokazuje kako se stvaraju pećinski ukrasi, stalaktiti i stalagmiti, jer ova pećina ne obiluje tim ukrasima. Oni se u nalaze samo mestimično. U poslednjoj zoni pećine nalaze se dve niše, Koralna ili Snežna soba i nju karakteriše izgled ukrasa u vidu snežnog korala. Druga niša je nazvana po Vesni Bogdanović, studentu arheologije koja je radila na istraživanju pećine. U niši je pećinski nakit u nekoliko boja, koja potiče od različitih vrsta minerala.Pećina Risovača je stanište jedne vrste slepog miša – potkovičara, koji je, kao i sve ostale vrste slepih miševa u Evropi, ugrožen i zakonom zaštićen.
Risovača je jedno od najvećih blaga Srbije. Uređenjem i prezentacijom pećine Risovače sačuvan je od zaborava i propadanja ovaj davnašnji beleg čovekovog postojanja i delanja, kao svedočanstvo neprekinutih ljudskih korena od samih začetaka civilizacije do današnjih dana. Uređena je po svim principima savremene prezentacije i godišnje primi hiljade posetilaca iz zemlje i inostranstva.
Kako stići?
Nalazi se na oko 76 km od Beograda, na ulazu u Aranđelovac iz pravca Topole i na 2 km od centra Aranđelovca. Moguće je doći automobilom i autobusom. Ispred pećine se nalazi prihvatni terminal s parkingom, koji može da primi nekoliko turističkih autobusa.
Smeštaj i hrana
U Aranđelovcu je smeštaj moguć u hotelima i privatnim pansionima, a ima i mnogo restorana, kafea i poslastičarnica. U blizini je i Bukovička banja u kojoj je smeštena specijalna bolnica za rehabilitaciju koja za lečenje koristi lekovitu banjsku vodu i glinu.
Okolina Risovačke pećine
Muzej koji čuva brojne eksponate iz arheologije, etnologije i likovne umetnosti, odnosno kulture koja se razvijala na prostorima ovog dela Šumadije.
Kulturno-istorijske spomenike: “Karađorđev grad” u Topoli,crkvu na Oplencu, ali ni čašu vina iz kraljevskog vinograda, jer kada ste ovde potrebno je da znate da se nalazite na jednom od devet vinskih puteva Srbije.
Ne propustite gutljaj kisele vode sa prirodnog izvora kojim se diči Bukovička banja u Aranđelovcu, kao ni šetnju planinom Bukuljom, koja ima najveću draž prilikom prvomajskog uranka.
Pošto se iznad Aranđelovca uzdiže Venčac, planina bogata belim mermerom od koga je napravljen deo fasade Bele kuće u Vašingtonu, u ovom gradu se početkom jula u slavu mermera organizuje smotra umetnosti “Mermer i zvuci”.
U Orašcu pored Aranđelovca već se godinama obeležava jedan od najznačajnijih datuma srpske nacionalne istorije, 15. februar, dan dogovora o podizanju Prvog srpskog ustanka i Dan državnosti Republike Srbije.
Uvalite se udobno u svoje fotelje i prošetajte stazama podzemnog muzeja paleolita.
Treću priču možete pročitati OVDE.
