Putujući starim autoputem od Aleksinca ka Kruševcu, nailazi se na Gornji Adrovac – selo koje povezuje Anu Karenjinu , Vronskog, Tolstoja i Srbiju.
“Sve srećne porodice liče jedna na drugu, svaka nesrećna porodica, nesrećna je na svoj način.”jeste rečenica kojom počinje Tolstojev roman Ana Karenjina. Roman u kojem se govori o nesrećnoj ljubavi između dvoje mladih. Roman je, kažu, posle Svetog pisma najprevođenije delo na svetu. Sve više zaljubljenika u ovo remek-delo čuvenog ruskog klasika želi da poseti Gornji Adrovac kod Aleksinca i manastir Sveti Roman kod Đunisa, gde je poginuo Nikolaj Rajevski. Život ovog odvažnog, slobodoljubivog, obrazovanog oficira poslužio je Tolstoju kao inspiracija za lik grofa Alekseja Vronskog. Na mestu gde se završava priča o velikoj tragičnoj ljubavi Ane Karenjine i grofa Vronskog počinje malo poznata priča o životu Tolstojevog junaka izvan korica knjige.
Nikolaj Rajevski
Nikolaj Nikolajevič Rajevski potiče iz ugledne porodice. Bio je unuk proslavljenog generala Nikolaja Rajevskog, heroja Otadžbinskog rata. Njegov otac, koji se takođe, zvao Nikolaj Nikolajevič bio je general-lajtnant. Oženio se Anom Mihailovnom Borozdinoj, za koju se govorilo da je bila lepa, ugledna i obrazovana žena. Otac mu je umro mlad, ostavivši iza sebe dvojicu maloletnih sinova, Nikolaja i Mihaila. Kasnije, Nikolaj i Mihail su završili studije na Moskovskom Univerzitetu (fizičko-matematički fakultet). Nikolaj je još tokom studija pokazivao interesovanje za književnost i istoriju slovenskih naroda (tečno je govorio francuski, nemački, engleski, razumeo srpski).
Posle studija oba brata su bili na službi u gardijskom husarskom puku. Rajevski kao tridesetogodišnjak, dobija čin pukovnika, a zatim odlazi u Taškent gde učestvuje u ratnim operacijama. Nikolaj je, još kao mlad oficir, bio upućen u specijalnu misiju na Balkan i u Srbiju.
Prvu bitku na tlu Srbije Rajevski je vodio za selo Moravac, dok je najslavnija pobeda na moravskom frontu bila bitka na Šumatovcu, gde su nebrojeni napadi bili od Turaka ali su svi odbijeni.
Kao zlatne toke krvlju pokapane,
Dole pada sunce za goru, za grane.
I sve nemo ćuti, ne miče se ništa,
Ta najbolji vitez pade sa bojišta!
Đ. Jakšić „Veče“
Odlučujuća bitka za Adrovac bila je i kobna za pukovnika Rajevskog. Turska vojska je započela napad 20. avgusta 1876. godine (1. septembra po novom). Turci su celo pre podne sa teškom artiljerijom napadali srpske položaje. U ranim popodnevnim časovima general Černjajev šalje odred pukovnika Rajevskog kao podršku u Gornji Adrovac. Već negde oko 17 časova glasonoša donosi vest od komandira baterije poručnika Šamanovića, generalu Černjajevu da je pukovnik Rajevski „ovog časa poginuo od neprijateljskog puščanog zrna“.
Prema legendi, samo nekoliko minuta pre pogibije Rajevski je ručao, pio vino i polazeći na položaj rekao: „Ako poginem, srce mi ostavite u Srbiji, a telo prenesite u Rusiju“.
Ruska crkva ljubavi i drvored lipa
Na mestu pogibije pukovnika Nikolaja Rajevskog u Gornjem Adrovcu njegovi ratni drugovi su prvobitno podigli skroman spomenik koji se i danas nalazi ispred ulaza u crkvu.
Mesto za gradnju crkve otkupila je srpska kraljica Natalija, a izgradnju platila grofica Marija, snaha pukovnika Rajevskog, žena njegovog mlađeg brata Mihaila. Ovaj sveti hram je izgrađen i osvećen 2. septembra 1903. godine. Crkvu je gradio Josif Kolar iz Niša uz trud i nadzor vladike niškog Nikanora Ružičića, kako piše na spomen ploči.
Crkva ima osnovu slobodnog grčkog krsta sa niskim ugaonim tremovima između krakova krsta. Iznad središnjeg dela je masivna kupola sa prozorskim otvorima. Fasada je obložena keramičkim pločicama u vidu mozaika sa naizmeničnim poljima žute i crvene boje. Arhitektonski je koncipirana u tradicijama ruskog i srpskog crkvenog graditeljstva, kao i fresko dekoracija.
Unutrašnjost je, prema predlogu ruskog slikara Viktora Mihailoviča Vasnecova, oslikao 1903. godine slikar D. Obrenović iz Dalmacije. Pored uobičajenih predstava za naše crkve, ovde su naslikani Knez Lazar Kosovski i Sveti Velikomučenik Aleksandar Nevski, dok je iznad vrata na zapadnom zidu portret pukovnika Rajevskog u svečanoj uniformi. Od kompozicija posebnu pažnju zaslužuje Krštenje Rusije i Krunisanje cara Dušana u Skoplju. Ikonostas je rađen u punom drvetu, a ikone su delo akademskog slikara profesora Andreja Kozilova iz Rusije. U narodu je poznata kao šarena crkva, crkva ljubavi, Ruska crkva, Crkva Rajevskog ili čak Crkva Vronskog.
Od puta pa do ulaza u crkvu ističu se drvoredi lipa koje su donesene, po legendi, iz sela Razumovske u Ukrajini, sa nekadašnjeg imanja grofa Rajevskih. Sveto slovensko drvo, lipa, natkriljuje na ovom mestu i legendu i stvarnost o ratu 1876. u kojem je bratstvo po oružju Srba i Rusa ovekovečeno spomenom kakav je ova znamenita crkva.
Nedaleko od crkve podignuta je školska zgrada kao poklon stanovnicima Gornjeg Adrovca od porodice Rajevski. Prema zamisli crkva i škola simbolizuju mladost i večni život. Nažalost od škole ostali su samo ruševine.
Moma Kapor je zapisao: „I evo putujem, posle toliko godina, da se poklonim seni Vronskog u selu Gornji Adrovac, kao da odlazim da obiđem grob sina koga nikad nisam imao”
Kako doći do Ruske crkve
Automobilom se od Beograda stiže autoputem u pravcu Niša za dva sata. Treba se isključiti kod odvajanja za Aleksinac, a dalje je jednostavno, jer do sela Gornji Adrovac i do Ruske crkve vode i putokazi. Ako se dolazi iz pravca Kruševca, od koga je udaljen 38 kilometara, takođe treba slediti pravac starog puta Kruševac – Đunis – Aleksinac. Idući iz Kruševca starim putem ka Aleksincu prolazi se pored manastira Sveti Roman i manastira Pokrov Presvete Bogorodice. Udaljenost manastira od Ruske crkve je oko sedam kilometara.
Ukoliko ste sprečeni ili nemate vremena da posetite ovu crkvicu, skuvajte sebi kafu, udobno se smestite i prepustite se svim čula dok gledate kratak film učenika O.Š. „Vuk Karadžić“ iz Žitkovca. Zaboravite na sve probleme i prošetajte, u mislima, sa njima stazom do crkve, osetite miris lipa, dotaknite mokru travu i napijte se bistre vode sa starih bunara.
