I danas se u narodu Jerinino ime spominje isključivo u negativnom kontekstu, čemu su nesumnjivo mnogo doprinela narodna predanja i pesme. U nauci se, međutim, Jerina Branković spominje kao jedna od najtragičnijih ličnosti naše srednjovekovne istorije, kojoj je narodna tradicija učinila veliku nepravdu.
Jerina Branković
Kada su u pitanju velike i značajne istorijske ličnosti, narod često ume biti nepravedan prilikom donošenja konačnih sudova o njima. To se možda najbolje može videti na primeru jedne od najomraženijih srednjovekovnih ličnosti iz porodice Brankovića – Đurđeve Jerine, u narodnoj tradiciji upamćene kao „Prokleta Jerina“.
U narodnom predanju Jerina je poznata kao bezdušna i nemilosrdna vladarka, koja je po cenu mnogobrojnih ljudskih života podizala gradove i utvrđenja, po čemu je i ostala upamćena. Stoga je sasvim logično što je njen lik često poređen sa vilom koja zida grad od ljudskih kostiju. I u epskoj narodnoj poeziji pominje se njeno čuveno „gradozidanije“.
Međutim, istoričar umetnosti i teolog Leontije Pavlović, koji je svoj obiman naučni rad posvetio Smederevu, Jerininom gradu, „gradu od davnina“ i srpskoj prestonici XV veka, pišući o istoriji Smedereva tvrdi da Jerina nijednu tvrđavu nije sazidala.
Ona je, naime, stekla rđav glas zato što je u srpsku zemlju došla kao tuđinka u jedno od najtežih vremena, pa joj je narod kao „tuđinki“, pripisao zidanje svih tvrđava i prokleo je, jer su prvenstveno Smederevska, a zatim i druge tvrđave, za Srbe predstavljale varavarsko gubilište. (Više o Smederevskoj tvrđavi možete pročitati OVDE, a koja se još tvrđava osim Smederevske naziva Jerininom možete pročitati OVDE)
Možda zato što je bila Grkinja, tuđeg roda, ili zato što je samim svojim postupcima uticala na to da dobije epitet „prokleta“, tek ona je posebno i epskim deseteračkim pesmama prikazana u najgorem mogućem svetlu. Nema sumnje da je i negativna karakerizacija gotovo čitave porodice Brankovića zaslužna za to što je Jerina postala simbol izdajstva i vlastoljublja, počev od „nevernog“ Vuka, preko samog despota Đurđa (koji je takođe u epskoj poeziji ponekad predstavljen kao neverni i stari despot, u čemu nesumnjivo prepoznajemo „prenošenje“ negativnih osobina sa oca na sina).
Jerina analiza
U narodnom predanju ona ostaje upamćena kao samovoljna, okrutna, gorda i razmažena vladarka. Ona je većinom predstavljena ne samo kao veliko zlo koje je snašlo Srbe, već i njenu sopstvenu porodicu.
Po narodnom predanju, ona čak i svoje sinove, slepog Grgura i Stefana, šalje da prose kako bi se hranili, jer njoj blago treba „da zida kule i gradove“. U jednoj od niza epskih deseteračkih pesama, sam despot Đurađ, „srpska kruna zlatna“, obraća joj se rečima: O Jerina, luda ženska glavo, / šta s’ tražila, još si malo našla“.
Malo je epskih pesama u kojima je Jerina prikazana kao žena koju krase osobine dobre supruge i brižljive majke. Jedna od retkih takvih je pesma o ženidbi Đurđa Smederevca, u kojoj je istaknuto Jerinino čoveštvo, hrabrost i ljubav prema srpskom narodu, a narodni pevač usudio se da njen lik na trenutak osvetli, predstavivši je kao lepu i razumnu devojku koja pametno savetuje slavnog srpskog despota.
Prokleta Jerina
Jedno je sigurno: nauka i narodna tradicija se definitivno ne slažu u prestavi o Jerininom karakteru – tu postoji niz protivrečnosti. U nauci se pominje čak i metateza Jerininog lika sa likovima drugih grčkih carica, a poznato je da je u narodnoj tradiciji, pesmama i pričama, bila uobičajena zamena jedne ličnosti drugom.
Ova pretpostavka ne treba da zbunjuje i iznenađuje, jer nam to potvrđuju i mnogi naučni tekstovi u kojima se spominje čuvena srpska despotica. Naime, postoji mogućnost da je zapravo samo njeno ime zaslužno za to što uz ovu vladarku idu uglavnom negativni atributi. Da je Jerina bila savršena despotica, žena i majka, u narodnoj tradiciji svakako ne bi ostala upamćena po zlu, a uz njeno ime ne bi se vezao epitet „prokleta“
Ono što nauka nije dokazala retko kada se može uzeti za istinu, međutim, čak i danas se u narodu Jerinino ime spominje isključivo u negativnom kontekstu, a tome je, nesumnjivo, doprinela i epska narodna poezija. U nauci se, međutim, Jerina Branković spominje kao jedna od najtragičnijih ličnosti naše srednjovekovne istorije, kojoj su narodna pesma i narodna tradicija uopšte učinile veliku nepravdu.
I da priču o Đurđevoj Jerini zaokružimo rečima Mila Vukčevića, koji je pišući o njenom liku i tradiciji i nauci, zaključio sledeće: „Narodne epske pesme dvojako prikazuju despoticu Jerinu. Veći deo je ocrtava najcrnjim bojama, dok je drugi, mnogo manji, prikazuje kao ženu pametnu, ženu državnicu, kao dobru i vernu suprugu, ženu približno onako čvrstog karaktera, kakvu je prikazuju – istina oskudni – istorijski izvori.“
