Boka Kotorska i njena deca

Jedan čaroban dar prirode nepravedno zapostavljen i netretiran sa dovoljno pažnje od naše strane kao putnika svakako je Boka Kotorska sa svojom celokupnom i specifično obojenom atmosferom: more koje je svakog dana drugačije, sa nestvarnim prelivima boja, napeto a ipak tako makar prividno mirno, ušuškano među besnim oštrim naborima sivkastih planina prošaranih maslinastim četinarima.

Ovaj magičan spoj plavih i zelenih nijansi nabijenih na tako malom prostoru, sa hiljade detalja i motiva, bio bi predivan sam za sebe, čak i da se nikad ljudska populacija na njemu nije nastanila. Ipak, i pored nus pojava koje društvo za sobom ostavlja, Boka je primer da gradska arhitektura ponekad može da se savršeno uklopi uz prirodu ne naudivši joj pritom nimalo, nego je dodatno ukrašavajući. Kako su kroz ove prostore prošli razni narodi u različitim epohama, svi su ostavili poneki trag koji Boka i dan danas ponosno nosi.

Kako Crnu Goru obično posećujemo leti i vreme provodimo po plažama, tako nismo u mogućnosti da na pravi način obiđemo lokacije koje nisu sezonskog karaktera i kojima treba prići kao svakoj drugoj istorijskoj ili kulturnoj instituciji. Zato toplo preporučujemo obilazak Boke Kotorske van sezone, bez vreline i gužve, kako bi se dostojno posvetili razgledanju kako prefinjene arhitekture Kotora i Perasta, tako i divlje  prirode Lovćena i Orjena. Upoznajmo se najpre sa nekim istorijskim i geografskim činjenicama o Bokokotorskom zalivu, da bismo zapravo shvatili vrednost ovog područja.

Boka Kotorska je najveći medju zalivima Jadranskog mora. Ime duguje italijanskoj reči „bocca“, što znači „usta“. Pretpostavlja se da je na nastanak bokokotorskog zaliva uticala fluvijalna erozija, i to još u pliocenu. Zaliv ulazi 28km u kopno, a širina ulaza mu je 2,95 km. Dužina obale je 105 km i prostore se od Herceg Novog prema Perastu, Risnu, Kotoru sve do Tivta i mnogih manjih prigradskih naselja. Zaliv je okružen planinama Lovćen, Orjen, Radoštak i Dobroštica. Zaliv se unutar sebe deli na još dva spoljašnja (Herceg-Novski i Tivatski) i dva unutrašnja (Risanski i Kotorski) zaliva. Srednja dubina vode u zalivu je 27,3 m, a  maksimalna dubina je 60 m. U Boki Kotorskoj postoji i devet ostrva: Prevlaka, Mamula, Gospa od Milosti, Sveti Marko, Ostrvo Cvijeća, Zanovjetni Školjic, Gospa od Škrpjela i Sveti Đorđe. Od 1997. godine Boka Kotorska je i zvanično uvrštena u Asocijaciju 28 najlepših zaliva sveta.

Boka Kotorska ima bogatu i složenu istoriju ukrštanu sa različitim narodima i epohama. Mesto na kome se nalazi Bokokotorski zaliv bio je naseljen Ilirima. Iliri su u trećem veku p.n.e.formirali kraljevinu na prostoru današnje Crne Gore i severne Albanije. Ta kraljevina nazivala se Duklja. Na mestu današnjeg Risna Iliri su 288. godine osnovali  grad Risna. Pre pojave Slovena na ovim prostorima, Boku su naseljavali Rimljani, Vizantijci i Goti.

Prve slovenske migracije na teritoriji današnje Crne Gore se odvijaju u 5.veku, a veći talas Slovena se desio u prvoj polovini 6.veka. Od doseljenih Slovena i zatečenijeh Iliro-Romana nastali su Dukljanski Sloveni – najstariji preci savremenih Crnogoraca. Do početka 13. veka, Dukljani su bili katoličke veroispovesti, sve do Stefana Nemanje kada uz pomoć Vizantije primaju pravoslavlje. Počevši od vlasti Stefana Nemanje, Duklja pada pod okupaciju Raške. Nakon vladavine Nemanjića, Bokom je upravljala Mletačka Republika. Njen pad 1797. godine predstvaljao je veoma značajnu prekretnicu u istoriji Boke Kotorske. Tada počinje jedan duži period od skoro dvadeset godina u kome su se na teritoriji Boke smenjivale razne tuđinske vlasti (mahom turske i venecijske) dok najzad 1814. godine nije došla Austrija da tu i ostane do svog sloma 1918. godine, nakon čega je Boka postala deo Jugoslavije.

Istorija cele Boke Kotorske je najuže vezana za istoriju samog Kotora koji se od svih gradova zaliva kroz najveći broj vekova menjao i razvijao. Kotor je prvi put naseljen u vreme antičkog Rima, kada je bio deo rimske provincije Dalmacije poznat kao Acruvium. Ovaj grad se  prvi put  pominje 168. pne., da bi kasnije  bio poznat kao Cattaro.

Za vreme dinastije Nemanjića, Kotor je uživao veliku autonomiju i povlastice, ali je padom Srbije 1389. ostao bez zaštite, i  1420. došao pod mletačku vlast. Kotor je pretpreo razne nedaće: dve opsade Turaka (1538. i 1657.), pojave kuge (1572.), dva velika zemljotresa (1563. i 1667.), bio je pod vlašću Austrije (1797.), zatim Italije (1805.), pa Francuske (1810.),  da bi 1814. ponovo bio vraćen Austriji. Posle  Prvog svetskog rata  Kotor je postao deo Jugoslavije. Danas grad Kotor pripada nezavisnoj državi Crnoj Gori i  broji oko  1 000 stanovnika, dok cela  opština Kotor ima oko  23 000 stanovnika.  

Zapadno od Kotora nalazi se grad Perast, koji, takođe, ima ilirske korene. Mada se tek  1326. prvi put  pominje grad Perast i to  kao Parestum, smatra se da je ime dobio po ilirskom plemenu Pirust. Zbog raznih arheoloških nalaza smatra se da je Perast mesto na kome se prvi put pojavljuje čovek na obalama zaliva.  Na ovom području su pronađeni ostaci neolitske kulture – 3500 god.p.n.e. Prema popisu iz 2003. Perast je imao 349 stanovnika, a 135 domaćinstava. U gradu se nalazi 19 palata baroknog stila i 18 crkava od kojih je najpoznatija  crkva Sv. Nikole sa svojim impresivnim zvonikom visokim  55 metara.

Preko puta Perasta nalaze se ostrva Sv.Đorđe i Gospa od Škrpjela. Gospa od Škrpjela je veštačko ostrvo nastalo nabacivanjem kamena na podvodno tlo. Prema legendi mornari su našli ikonu Bogorodice sa Isusom na jednoj podvodnoj steni i da su to shvatili kao božiji znak, pa su odlučili da na tom mestu podignu crkvu. Svi Peraštani su dolazili čamcima napunjenim kamenjem do stene i bacali kamenje ili potapali brodove dok se nije formiralo ostrvo. Potom se na ostrvu sagradila crkva 1630., a onda i kapela 40 godina kasnije. Unutrašnjost crkve oslikao je čuveni barokni slikar Tripo Kokolja. Kako su se pomorci pred svako ukrcavanje molili u crkvi Gospe od Škrpjela za dobro more, tako su se po povratku iz tudjine vraćali i u znak zahvalnosti u crkvi ostavljali razne dragocene predmete kupljene u lukama širom sveta, koje i danas krase crkvu. U crkvi se, takođe, nalazi neobična tapiserija koju je 25 godina pravila žena pomorca dok ga je čekala da se vrati sa broda, i pritom u tapiseriju tkala i delove svoje kose – najpre plave, a kasnije sede.

Do današnjih dana sačuvan je običaj ritualnog bacanja kamena oko ostrva svakog 22. jula, kao spomen na dan kada je 1452. godine na tadašnjoj podvodnoj steni, a današnjoj Gospi od Škrpjela, pronađena ikona Bogorodice sa malim Hristom.

Mnogo zanimljih lokacija nalazi se i u Herceg Novom i njegovoj bližoj okolini. Ovaj grad se nalazi na samom ulazu u zaliv, ispod planine Orjen. Tokom vekova, Herceg Novi je doživeo sličnu sudbinu kao i ostali gradovi Boke Kotorske. Bio je pod Turcima, Špancima, Mlečanima, Rusima, Austrijcima, Francuzima, da bi se posle Prvog svetskog rata pripojio Jugoslaviji. Ova sadržajna istorija ima za posledicu razne kulturne spomenike, crkve i tvrđave koji krase Herceg Novi. Naime od 342 nepokretna spomenika kulture na teritoriji Crne Gore u hercegnovskoj opštini ih se nalazi 89. Pomenućemo samo tri najveće tvrđave. Tvrđava Španjola je podignuta za vreme turske vladavine u 15. i 16. veku, ali je svoj naziv dobila po Špancima koji su učestvovali u njenoj gradnji za vreme svoje jednogodišnje vladavine. Kanli Kula, takođe, potiče iz turskog doba (16. vek), i prvobitno je  bila  zatvor (otuda njeno ime na turskom jeziku i znači „krvava kula“), da bi 1966. godine bila rekonstruisana  u jednu od najlepših letnjih pozornica na Jadranu sa preko 1000 mesta za sedenje. Sličnu sudbinu doživela je i tvrđava Forte Mare koja je građena od 14. do 17.veka, a 1952. adaptirana u bioskop.

Od istorijskog značaja je i grad Risan, koji datira još od 3.veka p.n.e. Osnovalo ga je ilirsko pleme Rizunita. Do danas su sačuvani ostaci temelja rimske vile i mozaika iz trećeg veka. Grad je ubrzo postao središte ilirske države na čelu sa kraljicom Teutom, po kojoj je Tivat dobio ime. Naime, Teuta je imala vile i na mestu današnjeg Tivta, pa postoje spekulacije da zbog toga ovaj grad nosi njeno ime. Ipak, postoje i druga tumačenja, da je grad imenovan imenom hrišćanskih svetaca kao što su  Theodorus, Theodosius, Theodotus, Theodulus odnsono Theudo, Teodo. Takođe, postoji mišljenje da ime potiče  od keltske reči „touto“ što znači grad.

Ako Vas sve ovo nije ubedilo i niste ljubitelj kulture i istorije, Bokokotorski zaliv svakako obiluje i raznim sportskim i zabavnim manifestacijama, mnogim restoranima, diskotekama, tako da njegovu energiju mogu da osete i energičnije osobe od sentimentalnih romantika. U svakom slučaju sigurno je da nećete biti ravnodušni na šarm ovog područja jer ono predstavlja čistu estetiku.