Logor Crveni krst, poznat i kao koncentracioni logor Crveni Krst ili Lager je bio koncentracioni logor lociran u industrijskoj zoni grada Niša u Srbiji. Njime su upravljali Nemci tokom Drugog svetskog rata. Logor je bio smešten u neposrednoj blizini železničke stanice „Crveni krst“ u Nišu, u zgradama koje su do okupacije služile kao vojni magacin.
Logor Crveni krst Niš
Logor je formirao šef Gestapoa – kapetan Hamer, u septembru 1941.godine. Prvi zatočenici logora bili su Jevreji iz Niša i Jugoistočne Srbije. Pored Jevreja, u logoru su bili i Srbi-taoci. Rasna mržnja proistekla iz nacističkog koncepta nadrase pokazala je svoje lice i na ovom mestu.
Prema procenama, kroz logor je prošlo 30.000 ljudi, žena i dece, od kojih je 10.000 streljano na brdu Bubanj, a veliki broj interniran u druge nacističke logore na teritoriji Austrije, Nemačke, Poljske i Norveške. Osim Srba, Jevreja i Roma u logoru je okončao život i manji broj savezničkih i ruskih vojnika.
Bekstsvo logoraša 12. februar
Teror, sadistička mučenja i nepodnošljivi uslovi boravka nisu uspeli da ugase iskru slobode u ljudskim srcima. Rešeni da se odupru, logoraši su 12. februara 1942. godine izveli jedinstven poduhvat u porobljenoj Evropi – izvršili su proboj i bekstvo iz logora. U toku 1944.godine, predosećajući kraj, nacisti su uništili dokumentaciju, spalili posmrtne ostatke streljanih na Bubnju i 14. septembra 1944. likvidirali poslednjih 36 logoraša.
Jedna od činjenica koje ovaj logor izdvaja od ostalih, je ta da je iz ovog logora 12. februara 1942. godine izvedeno masovno bekstvo logoraša. Od 147 logoraša koji su pokušali bekstvo, uspelo je da pobegne njih 105, dok je njih 42 poginulo tokom bekstva. Nakon ovog i još jednog uspešnog bekstva decembra iste godine, ovaj logor postaje pravi logor smrti.
Memorijalni kompleks 12. februar
Posle rata, zgrada je sačuvana u autentičnom obliku. Saradnici Narodnog muzeja su sakupili obiman materijal koji obuhvata dokumenta, isprave, pisma, oružje, lične predmete i fotografije logoraša. Pod utiskom preživelih strahota i saznanjem da se zločin može oprostiti ali nikada neće zaboraviti, 1967. godine je otvoren Memorijalni muzej – Spomen-muzej 12. februar.
U autentičnom prostoru prikazani su uslovi života logoraša, potresne poruke ispisane pred smrt na zidovima, dokumenta o proboju iz logora, dokumenta o internaciji i stradanju u Mauthauzenu, Aušvicu i logorima u Norveškoj, kao i dokumenta o stradanju jevreja, zatočenika logora.
Muzej i mesto sećanja na stradanje
Kompleks logora smešten je na površini od 7 hektara i ograđen je visokim zidom i bodljikavom žicom. Sastoji se od glavne logorske zgrade, dve pomoćne prizemne zgrade, dva tornja, 2 osmatračnice, stražare i česme.
U glavnoj logorskoj zgradi nalazile su se prostorije u kojima su živeli logoraši, prostorija za smeštaj straže i saslušanja, ambulanta, berbernica kao i 10 samica bez prozora, sa podom od betona i otvorom na krovu za osvetljenje i ventilaciju. Jedna od samica nije imala ni ventilacioni otvor.
Čitav kompleks Memorijalnog muzeja logora na Crvenom krstu svojim opštim izgledom, unutrašnjim ambijentom i postavkama čuva verno i sa pijetetom, mesto stradanja nevinih muškaraca, žena i dece čija je jedina krivica bila to što su bili Srbi, Jevreji ili Romi.
Tokom više od četiri decenije postojanja memorijalnog muzeja logora Crveni krst, izložbenu postavku je obišlo više desetina hiljada posetilaca, mahom mladih ljudi koji su bili u prilici da vide do kakvih strahota dovodi totalitarizam, rasna i verska mržnja.
Izviđački marš – Marš Tragom logoraša
Od 1962. godine, izviđački odredi iz Niša tradicionalno obeležavaju ovaj dan u čast poginulim logorašima Crvenog Krsta. Izviđači marširaju tradicionalnom maršrutom i na kraju prisustvuju ceremoniji u Logoru na Crvenom Krstu 12. februara.
I ove godine izviđači će marširati od centra grada Niša preko Kamenice i Brenice do Huma, gde će u osnovnoj školi “Vojislav Ilić Mlađi” u Humu prespavati noć a zatim ujutru se vratiti do Logora na svečanoj manifestaciji. Svake godine ovoj akciji prisustvuje preko 100 izviđača iz Niša, ali se akciji tradicionalno priključuju i pripadnici Žandarmerije, 63. padobranske brigade, organizacija Crveni Krst iz Niša, izviđači iz drugih gradova, i mnogi drugi koji od početka učestvuju u marširanju.
Marš je posvećen stradanju, hrabrosti i patriotizmu građana Niša i Južne Srbije, ali i jedinstvenom bekstvu iz logora u Nišu.
